Pracując z zespołami projektowymi, zauważamy pewną prawidłowość – nawet najlepsi eksperci wpadają w pułapki myślowe, które potrafią zatopić najbardziej obiecujące innowacje. Te pułapki to błędy poznawcze (cognitive biases), czyli nieświadome zniekształcenia w naszym myśleniu, które prowadzą nas do nielogicznych lub nieefektywnych decyzji.
Proces design thinking to narzędzie, które powinno pomagać nam wyjść poza własne ograniczenia poznawcze. Ironia polega na tym, że nawet stosując tę metodę, nie jesteśmy wolni od błędów myślowych, które podważają jej fundamenty. Przyjrzyjmy się bliżej tym ukrytym przeszkodom i sprawdźmy, jak unikać ich wpływu na nasze projekty.
Spis treści
Efekt potwierdzenia – kiedy widzimy tylko to, co chcemy zobaczyć
Wszyscy znamy tę sytuację – przychodzisz na wywiad z użytkownikiem z gotową hipotezą w głowie, a następnie (nie do końca świadomie) zadajesz pytania tak, by uzyskać potwierdzenie tego, co już “wiesz”.
Przykład z życia: Projektując usługę dla seniorów, zespół był przekonany, że problem stanowi skomplikowany interfejs. Podczas wywiadów zadawali pytania typu: “Co sprawia, że interfejs jest dla Pana/Pani trudny w obsłudze?”. To pytanie z góry zakłada, że interfejs jest trudny, zamiast otworzyć się na faktyczny problem.
Jak tego uniknąć?
- Zacznij od otwartych pytań: “Opowiedz mi o swoim doświadczeniu z…”
- Poproś kogoś spoza zespołu o recenzję twoich pytań badawczych
- Świadomie szukaj danych, które mogłyby podważyć twoje założenia
Efekt skupienia – kiedy drzewa zasłaniają las
To pułapka, w którą wpadamy, gdy nadmiernie koncentrujemy się na jednym aspekcie problemu, ignorując szerszy kontekst. W design thinking może to prowadzić do rozwiązań, które adresują jedynie wycinek rzeczywistych potrzeb.
Przykład: Zespół pracujący nad poprawą doświadczeń w sklepie internetowym skupił się wyłącznie na uproszczeniu procesu zakupowego, ignorując kluczowe problemy z dostępnością produktów i obsługą zwrotów, które pojawiały się w wywiadach z użytkownikami.
Jak tego uniknąć?
- Mapuj szerszy kontekst doświadczeń użytkownika przed zagłębieniem się w szczegóły
- Zapytaj: “Co jeszcze może mieć znaczenie?”
- Zaproś do procesu osoby o różnych specjalizacjach i perspektywach
Błąd kosztów utopionych – kiedy trudno puścić nietrafiony pomysł
Ten błąd poznawczy sprawia, że trzymamy się rozwiązań, w które już zainwestowaliśmy czas, energię lub pieniądze, nawet gdy pojawią się dowody na ich nieskuteczność.
Przykład: Firma zainwestowała znaczące środki w rozwój aplikacji opartej na określonych założeniach. Mimo że testy z użytkownikami wskazywały na poważne problemy z koncepcją, zespół kontynuował prace, argumentując: “Zbyt wiele już w to włożyliśmy, żeby teraz odpuścić”.
Jak tego uniknąć?
- Podziel proces na mniejsze etapy z możliwością weryfikacji i zmiany kierunku
- Celebruj porażki jako cenne lekcje, nie jako zmarnowane zasoby
- Zadaj pytanie: “Gdybyśmy zaczynali dziś od zera, czy wybralibyśmy tę samą ścieżkę?”
Efekt zakotwiczenia – gdy pierwsze wrażenie waży zbyt dużo
To tendencja do nadmiernego polegania na pierwszej informacji, z jaką się spotkamy (kotwica), przy podejmowaniu decyzji. W procesie design thinking może to oznaczać, że pierwsza koncepcja rozwiązania nieproporcjonalnie wpływa na kierunek całego projektu.
Przykład: Podczas warsztatów ideacyjnych pierwszy zaproponowany pomysł był tak silny, że wszystkie kolejne koncepcje stały się jedynie jego wariacjami, co drastycznie ograniczyło innowacyjność zespołu.
Jak tego uniknąć?
- Stosuj techniki generowania pomysłów indywidualnie przed dyskusją grupową
- Wprowadź zasadę: każdy musi zaproponować przynajmniej 3 radykalnie różne koncepcje
- Celowo opóźnij moment prezentacji pomysłów, które mogą zdominować dyskusję
Efekt autorytetu – kiedy hierarchia blokuje innowację
Ten błąd sprawia, że nadmierne znaczenie przypisujemy opiniom osób na wyższych stanowiskach lub uznawanych za ekspertów. W design thinking może to prowadzić do samocenzury i ograniczenia kreatywności zespołu.
Przykład: Podczas sesji kreatywnej manager wyższego szczebla wyraził wątpliwości co do pewnego kierunku, co skutecznie zamknęło dalszą eksplorację tej ścieżki przez zespół, mimo jej potencjału. Na etapie ideacji niezłym rozwiązaniem może okazać się cicha burza mózgów (czytaj tutaj: Burza mózgów 6-3-5 – cichy i bardzo skuteczny sposób na dobre pomysły)
Jak tego uniknąć?
- Rozważ nieangażowanie managerów wyższego szczebla w początkowe fazy ideacji
- Wprowadź zasady równego udziału: każdy ma ten sam czas i wagę głosu
- Stosuj metody głosowania przy selekcji pomysłów
Błąd dostępności – kiedy spektakularne przypadki przesłaniają codzienność
Ten błąd polega na przypisywaniu większego znaczenia zdarzeniom, które łatwiej przywołać z pamięci – zwykle tym bardziej dramatycznym lub niedawnym. W kontekście projektowania może to prowadzić do nadmiernej koncentracji na skrajnych przypadkach użycia kosztem typowych scenariuszy.
Przykład: Zespół projektowy pod wpływem głośnej historii o jednym użytkowniku, który napotkał problemy z bezpieczeństwem, przebudował całą architekturę systemu, ignorując fakt, że 99,9% użytkowników miało zupełnie inne priorytety i potrzeby.
Jak tego uniknąć?
- Pytaj o częstotliwość występowania problemu
- Twórz mapy empatii dla różnych segmentów użytkowników, nie tylko tych “głośnych”
Podsumowanie
Błędy poznawcze są nieodłączną częścią ludzkiego myślenia, ale w kontekście design thinking i innowacji mogą prowadzić do kosztownych pomyłek i niewykorzystanych szans. Świadomość tych błędów to pierwszy krok do ich unikania.
Poprzez wprowadzenie systematycznych metod przeciwdziałania błędom poznawczym, organizacje mogą wzmocnić proces design thinking i zwiększyć prawdopodobieństwo tworzenia innowacji, które rzeczywiście odpowiadają na potrzeby użytkowników i odnoszą sukces na rynku.
Pamiętaj, że celem nie jest całkowite wyeliminowanie błędów poznawczych – co jest niemożliwe – ale stworzenie środowiska, w którym zespoły są świadome tych tendencji i mają narzędzia do ich rozpoznawania i minimalizowania ich wpływu.
Dawid Sobolak – design researcher, menadżer projektów biznesowych i społecznych, marketer, trener Design Thinking, współzałożyciel hearts&heads. (🙋♂️ Dodaj mnie do znajomych na LinkedIn! )